Metody leczenia niepłodności

Leczenie niepłodności, podobnie jak każdej innej choroby, powinno być leczeniem przyczynowym. Oznacza to konieczność przeprowadzenia najpierw bardzo dokładnej diagnostyki, a następnie precyzyjnego zareagowania tam, gdzie zaistniał problem.

Stosunkowo częstym, a jednocześnie łatwym do naprawienia problemem jest nieznajomość własnej fizjologii i praw rządzących płodnością człowieka. Nie zawsze pamiętamy, że do zapłodnienia może dojść jedynie przez kilkanaście godzin podczas całego cyklu kobiety. Może więc wymagać przedyskutowania z lekarzem kwestia planowania czasu współżycia oraz częstotliwości i aspektów technicznych stosunków seksualnych. Nie zawsze też kobieta jest w stanie dobrze rozpoznawać sygnały wysyłane przez jej organizm podczas fizjologicznego cyklu miesięcznego. Kilka spotkań i monitorowanie cyklu naturalnego pomagają kobiecie nauczyć się siebie i swoich reakcji.

Do precyzyjnego wyznaczenia dni płodnych możesz skorzystać z naszego kalendarza: Kalendarz dni płodnych

Przyczyna problmów z poczęciem w 40-50% przypadków leży po stronie męskiej. Bardzo ważnym elementem postępowania terapeutycznego jest wtedy konsultacja andrologiczna i ustalenie możliwości i zakresu tarapii. Musimy też wykluczyć sytuacje, które mogłyby być groźne dla zdrowia i życia pacjenta, niezależnie od jego starań prokreacyjnych (np. nowotwory jądra). Koniecznym może się okazać leczenie przeciwzapalne czy antybakteryjne. Zwrócenie baczniejszej uwagi na zdrowy styl życia, wprowadzenie zbilansowanej diety i umiarkowanej aktywności fizycznej czy zastosowanie suplementacji witaminami i antyoksydantami mają swoje stałe miejsce w leczeniu niepłodności męskiej.

Zdarza się, że podczas monitorowania cyklu naturalnego, stwierdzamy jednak występowanie nieprawidłowości. Zaburzenia owulacji to najczęstsza, a zarazem najłatwiejsza do leczenia przyczyna problemów z poczęciem! Medycyna dysponuje wachlarzem metod zarówno farmakologicznych, jak i zabiegowych na wywołanie opornego jajeczkowania. Niezwykle ważna jest natomiast bardzo dokładna diagnostyka przed wdrożeniem leczenia – niektóre sposoby mogą wręcz zaszkodzić lub uniemożliwić poczęcie w ogóle! (np. kauteryzacja laparoskopowa jajników zastosowana u pacjentki źle zakwalifikowanej do zabiegu może się skończyć wprowadzeniem jej w przedwczesną menopauzę!). Cykl stymulowany farmakologicznie ZAWSZE powinien być monitorowany – ciąże wieloracze są najczęściej skutkiem braku kontroli nad ilością pęcherzyków dominujących powstałych podczas stymulacji w trakcie starań naturalnych, a nie procedury IVF, gdzie ilość podawanych do macicy zarodków jest ściśle kontrolowana.

Niestety, często zdarza się, że zastosowane metody służące poprawie jakości nasienia okazują się niewystarczające. Koniecznym jest wtedy wprowadzenie do leczenia metod wspomaganego rozrodu (ang. assisted reproductive technology, ART). Są to opracowane przez naukowców biotechnologiczne metody mające wspomóc naturalnie istniejące mechanizmy, nie mają możliwości ich zastąpienia. Najprostszą z takich metod jest inseminacja. (ang intrauterine insemination, IUI). Zabieg polega na wprowadzeniu bezpośrednio do jamy macicy za pomocą cienkiej rureczki odpowiednio przygotowanego nasienia, które około 2 godz. wcześniej partner kobiety oddał na drodze masturbacji. Procedura podania nasienia odbywa się na fotelu ginekologicznym i jest niebolesna. Po zabiegu pacjentka przebywa w klinice ok 10-15 min.

Do zabiegu inseminacji obowiązuje procedura kwalifikacji. Para musi więc wcześniej spotkać się z lekarzem na konsultacji i omówieniu wskazań do zabiegu. Partnerzy dostaną Informator oraz Zgodę na przeprowadzenie leczenia, z którymi to dokumentami muszą się zapoznać. Podpisane dokumenty przynoszą do kliniki w dniu zabiegu. Podczas spotkania zostaną zaplanowane wizyty monitorujące cykl, w którym ma być wykonana inseminacja, ażeby jak najlepiej wyznaczyć optymalną datę zabiegu. Wymagane jest posiadanie przez oboje partnerów wyników aktualnych ( 6 mies) badań infekcyjnych (VDRL, HbsAg, HIV, HCV). Wskazana byłaby także ocena nasienia w Pracowni Andrologicznej Fertina połączona z konsultacją z embriologiem, choć dopuszczalne jest posiadanie aktualnego wyniku badania ogólnego nasienia z innej placówki.

Najbardziej zaawansowaną metodą leczenia niepłodności jest procedura zapłodnienia pozaustrojowego (ang in vitro fertilisation, IVF). Niejednokrotnie jednocześnie z leczeniem ma ona też aspekt diagnostyczny. Niektóre problemy, np. złą jakość komórki jajowej czy zaburzenia wczesnego etapu rozwoju zarodka możemy zdiagnozować jedynie podczas procedur in vitro.

Są dwa główne rodzaje zapłodnienia pozaustrojowego – tzw. IVF klasyczne oraz IVF-ICSI. Różnią się stopniem ingerencji w mechanizmy naturalne i, co się z tym wiąże – skutecznością. Podczas IVF klasycznego komórkę jajową umieszcza się w zawiesinie plemników i czeka na samoistne zapłodnienie. Muszą zadziałać naturalne mechanizmy selekcji plemników, embriolog nie ma wpływu na to, który z nich „wygra” wyścig. Ceną braku sztucznie wprowadzonej selekcji jest niższy odsetek zapłodnień – ok 50%, tzn że co druga komórka pozostanie komórką jajową i nie przekształci się w zarodek.

IVF-ICSI, czyli docytoplazmatyczne wstrzyknięcie plemnika (ang. intracytoplasmic sperm injection, ICSI) jest procedurą znacznie skuteczniejszą. Embriolog ogląda plemniki pod dużym powiększeniem i dokonuje wyboru jednego, najlepiej wyglądającego i zachowującego się plemnika. Następnie łapie go, łamie mu witkę (czyli unieruchamia) i wstrzykuje go do środka komóki jajowej. Po 24 godz sprawdza, czy dokonało się zapłodnienie, czyli czy doszło do połączenia się materiałów genetycznych pochodzących z jąder plemnika i komórki jajowej. Powinno tak się zdarzyć w 80% oocytów. Metoda ta jest bardzo skuteczna i umożliwia posiadanie potomstwa nawet mężczyznom z bardzo złymi parametrami nasienia.

Klasycznym wskazaniem do procedury in vitro jest niedrożność jajowodów u kobiety. Także zaawansowany wiek i słaba jakość komórki jajowej skłaniają do rezygnacji z innych metod leczenia. Bardzo słabe parametry nasienia lub wręcz brak plemników w ejakulacie to kolejne sytuacje, gdzie skuteczność leczenia może być zapewniona jedynie dzięki procedurze in vitro. Wskazaniem do podejścia do IVF jest też tzw niepłodność idiopatyczna, tzn sytuacja, kiedy wszystkie badania u partnerów są prawidłowe, a do ciąży nie dochodzi. Oczywiście IVF rozważa się też wtedy, gdy inne metody leczenia okazały się nieskuteczne

In vitro można przeprowadzić na cyklu naturalnym lub stymulowanym. Zazwyczaj poleca się ten drugi sposób, gdyż jest skuteczniejszy.

W cyklu naturalnym jedynie obserwujemy sytuację i monitorując cykl hormonalnie i ultrasonograficznie czekamy na dogodny moment do pobrania komórki jajowej. W dniu punkcji jajnika partner pacjentki oddaje nasienie. Do połączenia gamet dochodzi w pracowni embriologicznej. Jeśli procedura zakończyła się sukcesem, po 24 godzinach embriolog potwierdza powstanie zarodka. Po 5 dniach lekarz przenosi go z inkubatora do jamy macicy. Około 10 dni później możemy potwierdzić implantację zarodka w błonie śluzowej macicy poprzez detekcję betaHCG we krwi pacjentki.

Cykl stymulowany zakłada zaburzenie naturalnych procesów selekcji JEDNEGO pęcherzyka dominującego i spowodowanie dojrzewania KILKUNASTU pęcherzyków antralnych obecnych w danym cyklu w jajnikach pacjentki. WAŻNE – podczas stymulacji do in vitro powodujemy dojrzewanie pęcherzyków, które same wcześniej pojawiły się w tkance jajnikowej. Nie da się więc poprzez podejście do IVF „zużyć” jajnika bardziej niż dzieje się to w cyklu naturalnym! Stymulację przeprowadza się w długim (z użyciem antykoncepcji w cyklu poprzedzającym stymulację) lub krótkim protokole. Dzięki cyklicznym badaniom USG i oznaczeniom hormonanym lekarz wybiera odpowiedni moment do pobrania komórek jajowych. Dzieje się to drogą nakłucia jajnika przez pochwę po kontrolą USG. Procedura wymaga znieczulenia dożylnego przeprowadzonego przez anestezjologa. W dniu punkcji jajników u pacjentki partner oddaje nasienie. Do połączenia gamet dochodzi w pracowni embriologicznej. Jeśli procedura zakończyła się sukcesem dochodzi do powstania kilku zarodków, których rozwój obserwuje się przez 5 dni. Większość ludzkich zarodków (do 85%), także tych, które powstają naturalnie, niestety obarczona jest błędami genetycznymi i nie będąc w stanie się rozwijać obumiera. Prawidłowo rozwijający się zarodek w piątej dobie osiąga stadium blastocysty (takiej kuleczki tkankowej z płynem w środku) i wtedy może być przeniesiony do jamy macicy. Po około 10 dniach rosnący poziom betaHCG potwierdza zaistnienie ciąży.
Jeśli transfer zarodków nie jest możliwy gdyż stan zdrowia kobiety lub sytuacja hormonalna na to nie pozwala (częściej), albo jeśli prawidłowych zarodków jest więcej niż moglibyśmy bezpiecznie transferować (rzadziej,) zarodki poddaje się witryfikacji, czyli zamrożeniu. To pozwala im bezpiecznie przeżyć do czasu, aż transfer będzie możliwy.

Azoospermia to rzadka sytuacja, kiedy plemników w ejakulacie nie ma. Zajście w ciążę w sposób naturalny nie jest możliwe, jednakże szanse na posiadanie własnego genetycznie dziecka nie są jeszcze zupełnie przekreślone. U sporego odsetka mężczyzn z tego typu problemem udaje się uzyskać żywe plemniki na drodze biopsji jądra. Zabieg wykonuje się w krótkim znieczuleniu dożylnym drogą 4 nakłuć każdego jądra. Jeśli embriolog znajdzie żywe plemniki w materiale biopsyjnym, wyizolowuje je i używa do zapłodnienia metodą ICSI pobranych od kobiety komórek jajowych. Dalszy przebieg procedury jest identyczny, jak w przypadku „zwykłego” IVF.

Czasami zdarza się sytuacja, że posiadanie własnego genetycznie potomstwa nie jest możliwe. Azoospermia i brak plemników w materiale z biopsji jądra lub brak prawidłowych komórek jajowych u kobiety przekreślają szanse na własne genetycznie potomstwo. W tej dramatycznej sytuacji można zastosować biorstwo gamet od zdrowych dawców lub podejść do transferu zamrożonego zarodka przekazanego przez biologicznych rodziców.