Endometrioza to bardzo tajemnicza choroba. Jej istotą jest obecność tkanki endometrialnej (czyli błony śluzowej wyścielającej wnętrze jamy macicy) dodatkowo jeszcze w innym miejscu, poza jamą macicy. Schorzenie opisywano już ponad 150 lat temu, ale nadal nie znamy mechanizmu jego powstawania. Najpopularniejsza teoria wiąże przyczynę choroby z zarzucaniem krwi miesiączkowej do jamy brzusznej podczas menstruacji.
Cały czas trwają badania mające wyjaśnić, jak to się dzieje, że u 9 kobiet na 10 krew miesiączkowa trafiająca drożnymi jajowodami do brzucha jest natychmiast neutralizowana i niszczona przez układ immunologiczny, natomiast u jednej pani na 10 ten sam układ odpornościowy nie tylko nie niszczy, ale wręcz wspomaga zagnieżdżenie i rozwój wszczepów endometrialnych.
Objawy
Endometrioza może objawiać się na trzy główne sposoby: jako dolegliwości bólowe, torbiel jajnika lub jako trudności w zajściu w ciążę.
Bóle brzucha mogą występować w różnych fazach cyklu, jednak najbardziej charakterystyczne są te tuż przed miesiączką, z towarzyszącym im brudzeniem i w pierwszych dniach krwawienia. Bywają bardzo silne, z wymiotami, biegunką, zasłabnięciami. Ich intensywność niejednokrotnie zmusza kobiety do szukania pomocy w Izbie Przyjęć szpitala ginekologicznego lub na Pogotowiu. Dość charakterystyczne są także bóle występujące podczas stosunku seksualnego, tzw. dyspareunia.
Torbiel jajnika najczęściej stwierdzana jest przypadkowo, podczas rutynowej kontroli ultrasonograficznej. Może nie powodować żadnych dolegliwości. Wygląd zmiany w USG często od razu sugeruje rozpoznanie histopatologiczne. Endometrioma opisywane są jako słabo unaczynione, grubościenne torbiele z “gęstą” zawartością.
Endometrioza jest stosunkowo częstą przyczyną trudności z zajściem w ciążę. Jej wpływ może się przejawiać wielorako: jako niedrożność jajowodów spowodowana zrostami w mocno zaawansowanej postaci choroby, jako niska rezerwa jajnikowa spowodowana torbielami niszczącymi tkankę jajnika lub jatrogennie, poprzez nasze operacje usuwania tychże torbieli czy w końcu jako słaba receptywność błony śluzowej macicy powodująca trudności z zagnieżdżeniem zarodka. Środowisko stanu zapalnego panujące w jamie otrzewnowej jest toksyczne zarówno dla komórek jajowych, jak i dla zarodków.
Diagnostyka
Badaniem potwierdzającym obecność endometriozy u pacjentki jest operacja brzuszna (najczęściej LPSC) z badaniem histopatologicznym usuniętych wszczepów. Jest to procedura obciążająca (operacja chirurgiczna w pełnym ogólnym znieczuleniu) i potencjalnie niebezpieczna.
Jeśli choroba objawia się głównie dolegliwościami bólowymi, to zazwyczaj najpierw stosujemy próbę leczenia farmakologicznego, a dopiero w razie nieskuteczności podchodzimy do operacji. Podstawą rozpoznania jest wtedy wywiad medyczny, czyli dokładna rozmowa z pacjentką.
Badanie USG jest dobrą, szybką i mało obciążającą metodą diagnostyczną. Szczególnie polecane jest przy diagnozowaniu zmian dotyczących jajnika. Aby uwidocznić głęboko naciekające wszczepy endometrialne bądź zmiany i zrosty zlokalizowane w jamie otrzewnowej niezbędne jest wykonanie specjalistycznego badania USG z kontrastem żelowym.
Niestety, nadal nie ma uznanych i sprawdzonych markerów laboratoryjnych pozwalających postawić rozpoznanie choroby na podstawie, np. badania krwi. CA 125 jest bardzo niespecyficzne i często nawet w bardzo zaawansowanych postaciach choroby pozostaje na zupełnie prawidłowym poziomie.
Leczenie
Leczenie zależy od rodzaju dolegliwości, z jakimi zgłasza się pacjentka oraz od jej planów prokreacyjnych.
Jeśli główną skargą są bóle brzucha, a pacjentka na razie nie zamierza mieć dzieci – zaczynamy od leczenia farmakologicznego. Współczesna medycyna dysponuje kilkoma rodzajami leków, jakie można zastosować. Lekarz, po rozmowie z pacjentką i uwzględnieniu jej stanu zdrowia oraz ewentualnych możliwych działań niepożądanych zaproponuje odpowiedni preparat. Najczęściej jest to po prostu niskodawkowa tabletka antykoncepcyjna.
Leczenie torbieli endometrialnej jajnika ZAWSZE jest operacyjne. Tego rodzaju zmiana sama nie zniknie. Nie mają też na nią żadnego wpływu leki stosowane w terapii bólu endometrialnego.
Oczywiście, nie każdą torbiel trzeba od razu operować. Wręcz przeciwnie! Należy bardzo wnikliwie przeanalizować wskazania do zabiegu, gdyż usuwając torbiel jednocześnie pozbawiamy pacjentkę także części prawidłowej tkanki jajnikowej ze zmagazynowanymi tam komórkami jajowymi. Kilkukrotne operacje odradzających się endometrialnych torbieli jajnika mogą skutecznie wprowadzić nawet młodą pacjentkę w trwałą menopauzę!
Leczenie pacjentek z niepłodnością spowodowaną endometriozą jest najtrudniejsze. Ta choroba obniża szanse na ciążę o blisko 30 %, nawet u pacjentek podchodzących do procedury in vitro.
Sposób postępowania zależy od wieku pacjentki, wyników badań zleconych w trakcie postępowania diagnostycznego (szczególnie AMH i badania drożności jajowodów), oczywiście także od jakości nasienia partnera.
Wspólnym mianownikiem leczenia niepłodnej kobiety z endometriozą w tle jest większa niż zazwyczaj dyscyplina czasowa – diagnostyka i leczenie naturalne nie mogą przewlekać się w nieskończoność.
W przypadku tej choroby zdecydowanie szybciej przechodzimy do metod wspomaganego rozrodu niż przy innych przyczynach trudności z poczęciem.