Testy płodności mężczyzny

U mężczyzn odpowiedzialność za poczęcie nowego życia spoczywa na plemnikach.

Badanie ogólne nasienia to podstawowa metoda oceny płodności męskiej. Wykonuje się go zawsze na początku diagnostyki pary, równolegle z oceną ginekologiczną partnerki. Dostarcza informacji na temat ilości plemników w nasieniu, ich koncentracji, ruchliwości, prawidłowości budowy. Istotne znaczenie dla interpretacji wyniku mają odpowiednie warunki oddania nasienia. Powinno się ono odbyć z zachowaniem zasad higieny, najlepiej w specjalnie do tego celu przeznaczonym pomieszczeniu w przychodni. Wcześniej należy zachować 2-3 dni abstynencji seksualnej.

W klinice Fertina badanie ogólne nasienia wykonywane jest przy użyciu systemu komputerowego (CASA). To najnowocześniejsze narzędzie do analizy nasienia, które w oparciu o specjalne algorytmy zwiększa czułość i dokładność wyników analizowanych plemników.

Wartości referencyjne badania nasienia według WHO z 2021:

Badanie służy do określenia stopnia uszkodzenia DNA w plemnikach.

DNA, w którym zakodowana jest cała informacja genetyczna przekazywana zarodkowi od ojca, jest najważniejszą częścią składową plemnika. To między innymi od jego jakości zależy powodzenie zapłodnienia oraz zdolność zarodka do przeżycia i prawidłowego rozwoju. Jednocześnie plemniki zaprogramowane są na stosunkowo krótkie życie – mają dostać się w pobliże komórki jajowej i spełnić swoją funkcję, bądź zginąć. Miliony męskich komórek rozrodczych zostawiane w organizmie kobiety po każdym stosunku nie mogą tam przebywać w nieskończoność. Ta brutalna rzeczywistość realizowana jest poprzez zaprogramowaną śmierć komórki, czyli apoptozę. Plemnik sam popełnia samobójstwo, a zapoczątkowuje je pocięcie łańcucha DNA. Czasami coś idzie nie tak (przez palenie papierosów, toksyny w otoczeniu, infekcje i stany zapalne jąder, naświetlania, itd) i proces apoptozy rusza za wcześnie. Taki plemnik wygląda i zachowuje się jeszcze zupełnie normalnie, ale jego DNA już jest uszkodzone. Oczywiście może się to przełożyć na problemy z zapłodnieniem komórki jajowej, a jeśli nawet do niego dojdzie, to zazwyczaj kończy się nieprawidłowym rozwojem zarodka. To z kolei może być przyczyną braku implantacji lub poronienia.

Test wiązania z hialuronianem (ang. Hyaluronan Binding Assay, HBA) to test oceniający dojrzałość plemników w nasieniu i ich gotowość do prawidłowego zapoczątkowania zapłodnienia.

Podczas spermatogenezy plemniki dokonują wielu zmian w swoim wyglądzie i jednocześnie dojrzewają czynnościowo. Różne struktury plemnika nabywają wyspecjalizowanych zdolności, które przydadzą się na etapie wędrówki przez drogi rodne kobiety lub przy spotkaniu z komórką jajową. W tym ostatnim szczególną rolę pełnią receptory dla kwasu hialuronowego, które pojawiają się na powierzchni plemnika po prawidłowo zakończonej spermatogenezie. Kwas hialuronowy to składnik obecny na osłonce przejrzystej oocyta oraz na komórkach wieńca promienistego, które go otaczają. Dzięki posiadanym receptorom plemnik może połączyć się z kwasem hialuronowym, co zapoczątkowuje produkcję enzymu hialuronidazy i trawienie bariery wokół komórki jajowej. Tym samym możliwe staje się wniknięcie plemnika do komórki jajowej.

Prawidłowy wynik testu to ponad 80% plemników związanych z hialuronianem. Warunkiem wykonania testu jest obecność ruchomych plemników w nasieniu.

Test hipoosmotyczny (ang. hypo-osmotic swelling test, HOS) służy do oceny żywotności plemników.

Test wykorzystuje zjawisko osmozy. Badane plemniki umieszczane są w roztworze hipotonicznym, gdzie nabierają wody – “puchną” i w odpowiedni sposób zwijają witkę. Świadczy to o sprawności ich błon komórkowych.

Test zalecany jest szczególnie w przypadku braku prawidłowej ruchliwości plemników, zwłaszcza przy planowaniu procedur wspomaganego rozrodu typu ICSI.

MAR test (ang. mixed antiglobulin reaction, MAR) służy do wykrycia przeciwciał przeciwplemnikowych klasy IgG i IgA w nasieniu. Wskazaniem do jego wykonania są obniżone parametry ruchliwości plemników i/lub podwyższona aglutynacja.

Przeciwciała nie powinny znajdować się na powierzchni plemników ze względu na istnienie bariery krew-jądro chroniącej plemniki. Przebyte urazy, infekcje, uszkodzenia mechaniczne mogą jednakże naruszyć integralność tej bariery, a wówczas organizm rozpoznaje własne plemniki jako “obce” i rozpoczyna produkcję przeciwciał skierowanych przeciwko nim. Przeciwciała przeciwplemnikowe oblepiając gamety powodują ich spowolnienie oraz obniżają ich żywotność. Przekłada się to na trudności w przedostaniu się przez śluz szyjki macicy oraz zakłócenie procesu zapłodnienia i rozwoju zarodka.

Nie należy wykonywać testu MAR w przypadku ciężkiej asthenozoospermii (obniżonej ruchliwości plemników) lub oligozoospermii (małej koncentracji plemników, tj. <1 mln/ml) Nieprawidłowy wynik badania (powyżej 40 % plemników opłaszczonych IgG) wskazuje na obniżony potencjał rozrodczy i jest uzasadnieniem do podejścia do procedury inseminacji.

Test po stosunku (ang. postcoital test, PCT) ocenia żywotność i zachowanie plemników w śluzie szyjkowym kobiety. Śluz pobiera się się z kanału szyjki macicy kilka godzin po stosunku seksualnym odbytym w okresie okołoowulacyjnym. Zaobserwowanie nieruchomych lub drgających plemników sugeruje obecność przeciwciał przeciwplemnikowych. Wynik testu mogą zaburzać problemy z techniką stosunku seksualnego lub nieodpowiedni czas w cyklu kobiety (brak owulacji lub czas już po pęknięciu pęcherzyka)

Służy do wykrycia drobnoustrojów chorobotwórczych w nasieniu. Wskazaniem do badania są dolegliwości i objawy kliniczne sugerujące infekcję lub przekraczająca dopuszczalne normy ilość bakterii i leukocytów w badaniu ogólnym nasienia.

Najważniejsze biochemiczne markery funkcjonowania męskich narządów płciowych to cynk, kwas cytrynowy, fosfataza kwaśna, fruktoza i α-glukozydaza obojętna (NAG). Zaburzenia ich stężeń w ejakulacie mogą świadczyć o stanach zapalnych i problemach w funkcjonowaniu prostaty, pęcherzyków nasiennych czy najądrzy.

W przypadku małej ilości plemników w badaniu ogólnym nasienia bardzo ważnym postępowaniem diagnostycznym jest skierowanie mężczyzny na badania hormonalne i genetyczne z krwi. Określenie kariotypu, mikrodelecji w regionie AZF w chromosomie Y oraz poziomów hormonów TSH, FSH, LH, testosteronu, SHBG, DHEAS pozwala postawić prawidłową diagnozę i zaproponować odpowiednie postępowanie. Często pomaga też w decyzji o wykonaniu bądź rezygnacji z biopsji jądra w celu poszukiwania plemników, które można byłoby użyć w procedurze IVF.

Przy oligo/asthenozoospermii warto też sprawdzić obecność mutacji w genie CFTR. Jeśli mężczyzna okaże się nosicielem takiej mutacji, konieczne jest dokładne badanie partnerki – w przypadku spotkania się dwojga osób obarczonych takim defektem genetycznym istnieje ryzyko poczęcia ciężko chorego dziecka. Rozwiązaniem jest podejście do procedury IVF z badaniem genetycznym zarodków przed podaniem ich do jamy macicy.